<< STARTPAGINA

LINK NAAR REFERENTIES

“Het uitvoeren van offerrituelen en het oprichten of benoemen van heilige plaatsen is een van de voornaamste bezigheden van de mens. Direct zichtbaar of gecamoufleerd, helpen ze het leven vorm te geven. Sommige beschavingen hebben vandaag de dag hun capaciteit voor bijvoorbeeld dodenrituelen verloren. Het is een teken van verlies van vermogen om te leven.”

- Hans Hollein

“Ik was erg onder de indruk van de relatie tussen leven en dood of liever gezegd van de relatie met bloed. Bloed betekent zowel leven als dood en is overal gemorst. (….) Bij de ruïnes van de oude Indiase beschavingen wist men van de uitgevoerde riten. Nu was alles daar stil en leeg: op een offeraltaar waren nog groeven te zien die het bloed ergens naartoe leidden. Bloedgroeven. . zijn een vreemd iets. Bloed stroomt erin op een zeer geformaliseerde manier. Omdat bloed stroomt, leeft het dan?”

- Hans Hollein

"Rituelen creëren een veilig kader waarin diepe, onuitgesproken emoties zich mogen laten zien, horen en voelen. (...) Er ontstaat een ruimte voor heling, transformatie en vergeving". 

- Barbara Raes

"Feeling loss is a part of love. That's the deal. Ignoring loss is ignoring love"

- Elisabeth Kübler-Ross

"Plekken van troost die een plaats geven aan verlieservaringen. (...) Het willen letterlijk plaats geven aan gemeenschappelijke en individuele verlieservaringen. Plekken waar we verbinding kunnen voelen, samenhorigheid en troost."

- Uus Knops

"Een metafoor. Als iemand in zijn levenswandel een groot verdriet meemaakt dan zet hij zich even op een bankje naast zijn levenspad."

- Uus Knops

“Een ritueel is een geheel van gestileerde handelingen waarmee mensen op symbolische wijze uiting, ordening en zin geven aan een belangrijke gebeurtenis in hun leven.”

- Neanske Tuinman

En dan gaat het licht uit.

Overmand door duisternis
Moet je je plots een weg banen
Op de tast
Troost lijkt onvindbaar
Weg je houvast.

In schuifelpasjes van blindelings vertrouwen
Geraak je stilaan weer op weg
En je ogen, gewend aan het duister,
Herkennen weer silhouetten
Van hoe het leven was
Voorheen.

- Uus Knops

"Rouw is ruw, althans zo begint het. Rouw schuurt, verwondt, wringt tegen. Tot de wrijving en de schuring geleidelijk voor wat slijtage zorgen en de rouw uiteindelijk in zachte berusting kan overgaan, naast de blijvende oneffenheden die bij onoplettendheid plots voor een stekende pijn kunnen zorgen. Elk rouwproces is uniek. Maar tegelijk is rouw een universeel thema, iets waar we allemaal van ver of dichtbij mee te maken krijgen."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"'Een laatste keer' of 'de laatste woorden' zijn niet te onderschatten. Mensen richten zich graag nog eens bewust tot wie ze moeten missen. Dat zorgt voor een beweging naar binnen, op zoek naar de essentie."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"Rouw is een reactie die ontstaat op het ervaren van een verlies van een waardevol iets of iemand. Je verliest een stukje van jezelf."

"Het touw dat je rouwverhaal in zich draagt. Het touw. dat jij voor altijd met je mee draagt, en dat zich zal verweven in het vlechtwerk van jouw leven."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"Enerzijds heb je nood aan de erkenning van het verlies zelf. Het is belangrijk om jezelf tijd te geven het verlies onder ogen te zien, de impact te voelen, en te ervaren dat dit de werkelijkheid is waar je vanaf nu mee verder moet. (...) Anderzijds is de erkenning van jouw verlieservaring door je omgeving cruciaal."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"Erkennen gaat hand in hand met verkennen"

"Het onderscheid ontdekken tussen activeren en accepteren."

Rouwen is zwoegend maar toch voorzichtig het kluwen ontwarren en er een rouwtouw uit spinnen. 

- Uus Knops

"Rouw is een evenwichtsoefening tussen erkennen en verkennen, tussen activeren en accepteren, tussen actief en creatief aan zet blijven enerzijds en aanvaarden dat sommige dingen zijn wat ze zijn anderzijds."

- Uus Knops

Op afstand nabij

AFSCHEIDSRITUELEN

"Pas bij het afscheid nemen, of dit nu voor of net na het overlijden plaatsvindt, is er voor onze zintuigen een belangrijke rol weggelegd. (...) Zo'n ervaring krijgt de kans om te zakken van je hoofd tot aan je hart. Pas later dringt de realiteit door."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"Onze draagkracht vermindert, en we zijn bij een kleinere draaglast sneller uit ons evenwicht. Dit kunnen we merken in hoe we omgaan met de mensen om ons heen of hoe we naar onszelf kijken. Het kan zich ook manifesteren op langere termijn, als de kleine barsten die destijds zijn ontstaan onderhuids zijn blijven scheuren en voor grote barsten in onze fundamenten hebben gezorgd. Een tegenslag te veel kan dan voor instorting zorgen."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"Ze geven op een overzichtelijke wijze de grote chaos weer die iemand in rouw ervaart. Dat kan helpend, hoopgevend, normaliserend, inspirerend of bijsturend zijn."

- Uus Knops

Op afstand nabij

"De eerste taak is het aanvaarden van de realiteit van het verlies. De tweede taak is de pijn van het verlies doorleven. De derde taak is zich aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet langer aanwezig is. Tot slot is de vierde taak de overledene een plek geven en de draad van het leven weer oppakken. Deze vier taken worden in hun respectievelijke volgorde besproken. Deze taken worden tegenwoordig nog vaak gebruikt, maar er is ook veel kritiek op dit model en zijn voorgangers. Die critici vinden dat ze te veel voorschrijven op welke manier we moeten rouwen. Ze stellen een standaard in van wat normaal is, terwijl elk rouwproces uniek is. Het is een lineair model waarbij het einde duidelijk is: het herstel. Daardoor is het te veel gericht op het verwerken en loslaten zonder dat het verlies verder in het leven nog invloed heeft."

- William Worden

"Een zware fysieke en emotionele arbeid."

- Manu Keirse

"2 zogenaamde polen: de herstelgerichte pool en de verliesgerichte pool. 
Verliesgerichte pool: Hierbij kan je denken aan alles wat je doet, voelt, zegt, denkt en meemaakt dat te maken heeft met verlies. Zoals daar zijn: de afscheidsplechtigheid voorbereiden, foto’s verzamelen, naar het kerkhof gaan.
Herstelgerichte pool: Dit zijn acties die je kunt ondernemen. Het moment dat je toch terug naar je werk gaat, nadenken over hoe je je hobby’s anders wilt inrichten, weer met vrienden afspreken, het leven weer met één of beide handen aangrijpen."

- Manu Keirse

"Een slingerbeweging tussen de herstelgerichte en de verliesgerichte pool, tussen doorgaan en doodgaan. (…) Het unieke stuk is dat iedere mens u zijn eigen verhaal op een unieke manier slingert tussen die polen."

- Uus Knops

Op afstand nabij

HOOPVOL?

Wolfgang Laib's - Without Place, Without Time, Without Body (2007)

Steve McPherson - Ritual Objects (2019)

Heinrich Klotz - Hans Hollein und die Wiener Architektur

Caroline Denervaud

Simone de Groot - Creating Consolation

Bas Smets - Onument #1

Jeppe Hein - Modified Social Benches

Inge Mahn - Balancing Towers (1989)

Hsin Wang - 'De-selfing'

Franz Erhard Walther - Elfmeterbahn (1964)

AFB uit Op Afstand Nabij van Uus Knops

AFB uit Op Afstand Nabij van Uus Knops

Sassafras De Bruyn - Jij wordt gekend (2016)

AFB van Uus Knops

"Hierbij worden alle bezittingen van de overledene intact gelaten. Alles blijft zoals het was toen de overleden geliefde nog leefde. Zo blijft bijvoorbeeld alles in de slaapkamer van de overledene staan zoals het altijd was of blijven alle kleren van de overledene bewaard in zijn of haar kleerkast. Het is alsof de overledene zo weer het huis of zijn kamer kan binnenkomen en zijn leven kan verderzetten zonder dat er maar iets gebeurd of veranderd is."

- William Worden

“Geloof dat de mens na zijn dood als geest voortbestaat en in contact kan komen met zijn nabestaanden”

- William Worden

"Iedereen die iemand verliest, voelt de pijn en het verdriet van het verlies. Toch is er een grote particulariteit in de manier waarop we de pijn voelen en hoe intens die pijn is. Dat is voor iedereen anders en uniek. Er zijn zeven categorieën: de rol die de overledene speelde, de aard van de band met de overledene, de manier van overlijden, eventuele antecedenten, persoonlijke variabelen, sociale variabelen en de hoeveelheid stress."

Ook religieuze bronnen en de cultuur waarin we leven heeft een effect op de manier waarop we rouwen. Elke cultuur en religie heeft zijn eigen rouwrituelen en zijn eigen perceptie over de dood.

- William Worden

- William Worden

"Het externe terrein gaat over je functioneren in de maatschappij. Met het overlijden van een geliefde verandert je omgeving. De overleden geliefde kan zijn of haar rol niet langer opnemen. Daardoor wordt steeds duidelijker wat de ander allemaal deed en op zich nam. We worden ons steeds beter bewust op welke vlakken we de ander steeds weer missen in ons leven. Het is dan aan de nabestaanden om de verschillende rollen die de overledene opnam, over te nemen. Dit betekent dat ze uitgedaagd worden om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen en nieuwe rollen in de maatschappij op te nemen."

"Bij het verlies van een geliefde verlies je ook een deel van jezelf. Dit kan effect hebben op je zelfvertrouwen. Na het overlijden van een geliefde kan je veel minder zeker zijn van jezelf. Daarnaast kan een overlijden een invloed hebben op je zelfdoeltreffendheid. Je voelt je hulpeloos, onbekwaam voor al je taken en je hebt het gevoel dat je geen controle hebt op wat in je leven en de wereld gebeurt. Verder wordt je eigen identiteit in vraag gesteld. Dit heeft als gevolg dat er een aanpassing nodig is van het eigen zelfbewustzijn. Je moet je eigen identiteit opnieuw definiëren."

'Waar je in gelooft en de waarden die je belangrijk vindt worden uitgedaagd. Dit geloof en deze waarden worden gevormd aan de hand van wat van belang is in je familie, bij je vrienden en in de religie die je aanhangt en geven betekenis aan je leven. Bij de ervaring van een verlies rijzen er vragen over hoe je je leven daarna verder betekenis kan geven. Wat betekenis geeft aan je leven wordt in twijfel getrokken. Wat belangrijk was in je leven is dat niet per se na de verlieservaring. Je leven lijkt betekenisloos. Je moet dan ook opnieuw betekenis vinden in het leven. Tegelijk kan deze ervaring ook veronderstellingen over de wereld en wat belangrijk is in het leven bevestigen."

- William Worden

"Vier taken: het aanvaarden van de realiteit van de veranderde wereld, even tijd vrij nemen van de pijn en de rouw, zich meester maken van de veranderde (subjectieve) omgeving en nieuwe rollen, een nieuwe identiteit en nieuwe relaties ontwikkelen."

- Margaret Stroebe en Henk Schut

"Het is een gebeurtenis die stress veroorzaakt en waarbij de nabestaanden manieren moeten vinden om ermee om te gaan (coping). Stroebe en Schut maken een onderscheid in twee categorieën van stressoren: stressoren die te maken hebben met het verlies en stressoren die te maken hebben met het herstel. Bijgevolg zijn er twee manieren van coping: verliesgeoriënteerde en herstelgeoriënteerde coping. Binnen deze twee categorieën is het mogelijk om zowel emotiegericht als probleemgericht om te gaan met het verlies. Daarnaast is het bij beide categorieën mogelijk om de confrontatie aan te gaan met de bron van stress of om die te vermijden."

"Het dynamische proces tussen de verlies- en hersteloriëntatie. Dit proces is voor hen fundamenteel om van effectieve coping te kunnen spreken. Nabestaanden bewegen steeds heen en weer tussen verliesgeoriënteerde en herstelgeoriënteerde copingstrategieën. In dat proces wordt het aangaan van de confrontatie met stressbronnen en het vermijden van stressbronnen naast elkaar gezet. Confrontatie en vermijding van stress zijn het onderliggend principe van de slingerbeweging tussen de verlies- en hersteloriëntatie."

"Een beter inzicht bieden in de dynamiek tussen confrontatie en vermijding.Zowel bij de verlies- als bij de hersteloriëntatie is er sprake van deze dynamiek. In deze oriëntaties wordt steeds weer betekenis gegeven aan het verlies van de geliefde. Er wordt steeds opnieuw betekenis gegeven aan de veranderingen die volgen uit het verlies. Die betekenis kan zowel positief als negatief zijn. Onder positieve betekenis(re)constructie verstaan Stroebe en Schut positieve (her)waardering of gedachten, het (constructief) herzien van doelen, positieve interpretatie van gebeurtenissen en de uiting van positieve gevoelens. Bij negatieve betekenis(re)constructie gaan nabestaanden rumineren of ijdele hoop koesteren (‘wishful thinking’), doelen niet constructief herzien, gebeurtenissen negatief interpreteren en pijnlijke gevoelens ventileren."

"Deze drie dimensies zijn de hechtingsrelatie (of verbinding), het verlies en het verder leven met het gemis."

“Rouw is het antwoord dat iemand geeft op het verlies van iemand/iets waarmee een betekenisvolle relatie bestaat. Rouw is een levenslang aanpassingsproces aan een verander(en)de innerlijke en uiterlijke realiteit, dat tot doel heeft het verlies te integreren of te verweven in het eigen en gedeelde levensverhaal."

- Johan Maes en Gerke Verthriest

"Naast een antwoord is rouwen ook een levenslang aanpassingsproces."

"De twee spiralen zijn tegelijk aanwezig. Dit betekent dat het verlies en het weer oppakken van het leven geen afzonderlijke fases in het rouwproces zijn. Ze horen samen. De ene keer staat de wijzer van de weegschaal meer naar het verlies toe, de andere keer heeft de focus voor het leven na het verlies de bovenhand. De hechtingsrelatie verbindt en definieert de dimensies van het verlies en het verdere leven."

The Dual Process Model of Grief

Johan Maes

Infographic by Van Spanjen & Westerink (2015)

Heidi Bucher’s - Mummified Homes (1993)

3 vaste onderdelen:
1. Seperatie
2. Transitie
3. Re-integratie

- Barbara Raes

Other Architects - Domestic Rituals (2015)

Nowhere and Everywhere at the Same Time - William Forsythe (2017)