KLADBLAD

ROUWRUIMTE?

Interactie tussen...?

Confrontatie(s)

Tussenruimte / overgangsruimte

Bijeenkomst? Of juist niet? 

Nood aan...? 

Ontastbaarheid

a Space to Talk about Grief

WELKE MEERWAARDE HEBBEN AFSCHEIDSRITUELEN?
WAAROM HEBBEN WE AFSCHEIDSRITUELEN? 
HOE KOMT HET DAT AFSCHEIDSRITUELEN IN ELK LAND VERSCHILLEN?

HOE IS DIT HOOPVOL? 
HOE MAAK IK DIT HOOPVOL?

MATERIAAL? 

ASSEN

Fly as concrete

RITUELEN

SCHRIJNEN

Ook de koffers waar jullie mee rondreizen evolueren naar een abstractie, namelijk schrijnen.

Frank: “De koffers zijn gemaakt op maat van de handbagage van het vervoersmiddel dat we nemen. Als je van de koffer het handvat en de zijkanten wegneemt, krijg je een schrijn.”

Robbert: “Ik heb het gevoel dat we in ons werk van complex en veel, stilaan naar een abstractie en essentie evolueren.”

grafSTEEN?

HOE IS DIT HOOPVOL? 
HOE MAAK IK DIT HOOPVOL?

MH 17

begrafenis slachtoffers (stoet)

Een kind dat ziek is.
Een kind dat zijn thuisland achterliet.
Een kind dat afscheid neemt van een geliefde.
Een kind dat verliest.

BARBARA RAES

(c) Sofie Van Der Linden

‘De plek waar zorg, kunsten en rituelen elkaar kruisen, is een spannend kruispunt, omdat het onontgonnen terrein is.’

Nieuwe mentale en fysieke ruimtes voor afscheidsrituelen

Concrete afterlife - Arturo Acosta

"As tot as, stof tot stof"

ASSEN

Dit brengt een nieuw probleem met zich mee voor de nabestaanden van de overledene: WAT TE DOEN MET AS?

"En het hele punt achter het toekennen van een "eeuwige" fysieke vorm aan iemands overblijfselen die verwijst naar de persoonlijkheid van de overledene, is dat het gemakkelijker is om hen te herinneren als de levende, ademende, lachende, liefhebbende, unieke individuen die ze ooit waren en zullen blijven voor vele komende generaties."

CREMATIE? 

800°C
+ steekvlam = 1200°C
Duur = 1,5 - 2 uur

98% mens
2% kist

HET BELEVEN VAN EEN RITUEEL MET ANDEREN BIEDT EEN ANTWOORD OP HET PRIVATISEREN VAN VERDRIET EN ROUW

‘Het ritme van de samenleving laat weinig tijd en ruimte om stil te staan bij kantelmomenten, laat staan ze te ritualiseren. Tegelijkertijd bevinden we ons in een tijd van economische en ideologische crisissen. Dat versterkt onze nood aan geborgenheid, aan een veilig kader voor onze grotere emoties. Ooit bood religie daar een beperkt format voor, maar die hebben we grotendeels afgeschud. Alleen wil dat natuurlijk niet zeggen dat ook begrippen als ‘schuld’, ‘troost’ of ‘vergiffenis’ zomaar verdwijnen.'

(c) Marije Vogelzang

Hoop vraagt niet om bloemenkransen en speeches, maar om radicale zorgvuldigheid.

"De dood maakte deel uit van de publieke ruimte.”

‘Waar wil je afscheid van nemen?’

We praten tot we het antwoord op deze vraag kunnen formuleren in één heldere zin – en vaak is dat iets anders dan ze in het begin dachten. De keer daarop brengen de mensen objecten mee die symbool staan voor waar ze afscheid willen van nemen. We kijken nog eens naar het verhaal door de ogen van die objecten. En vervolgens spreken we over waar we het ritueel laten doorgaan, en dan: wie moet aanwezig zijn? Het standaard antwoord is meestal ‘niemand’. Mensen gaan ervan uit dat ze privé met hun eigen rouw moeten omgaan. De privatisering van verdriet is de norm geworden! Maar een ritueel stelt niets voor als er geen gemeenschap is die het draagt

SCENOGRAFIE?

CHOREOGRAFIE?

DRAMATURGIE?

BEWUSTWORDING dmv beweging?

Woodland Chapel Asplund

KANTELMOMENTEN
RITUALISEREN?

Hoe kunnen afscheidsrituelen bijdragen aan het verwerkingsproces?
Brengen rituelen hoop? 
Waarom vervagen rituelen in onze samenleving?

SACRALITEIT

Vaticaanse Kapel, Edouardo Souto de Moura

Onderzoekt hoe de kapel kan bestaan als een geïsoleerd gebouw, vrij van de gehechtheid van specifieke religies of religieuze locaties.

"In onze cultuur zijn we gewend om de kapel te zien als een ruimte die om verschillende redenen en doelen is gecreëerd, in een grotere en vaak al bestaande religieuze ruimte"

"Want rituelen zijn helemaal niet banaal, integendeel, rituelen hebben altijd te maken met fundamentele kwesties, met grote momenten in het leven die we willen ijken, met het begin en het einde van het leven, met overgangsmomenten"

“De mens is een dansend wezen,
ritueel dansend
rond de wonderen van het leven
die zich alleen in en dank zij
dat soort ‘dansen’
realiseren en tonen.”

prof. Herman De Dijn

"Als men van een oude levenssituatie naar een nieuwe toegroeit, dan kunnen rituelen helpen om beter met de spanningen die ontstaan, om te gaan."

Riphagen-Hamoen, 1997

Een ruimte waar afscheidsrituelen kunnen plaatsvinden

Een paviljoen? Een bestaande ruimte? Begraafplaats? Rouwcentrum?

Belangrijke kenmerken:

1/ HERHALING
2/ TRADITIE
3/ HERDENKEN
4/ SYMBOLEN

"Definitiestrategieën verschillen. Elke werkbare definitie sluit iets uit. (...) Het definiëren van ritueel is niet alleen gecompliceerd door het bestaan van zoveel definities, maar ook door het feit dat wetenschappers hun eigen definities kunnen negeren bij theorievorming of veldonderzoek; dezelfde definitie gebruiken voor twee verschillende termen; meerdere concurrerende definities creëren; hun eigen definities nooit volledig verankeren in een volwaardige theorie; of definities schrijven die slechts weinigen kunnen begrijpen of toepassen (...). Leen of verzin een definitie, hoe imperfect die ook is, werk ermee. Zoek uit wat het faciliteert en remt. Repareer het als je kunt en blijf doortrappen."

Grimes 2014, p. 209

Kapel van het niets - Thierry De Cordier

Een buitenruimte die kan worden samengevat als een lege betonnen bak vol symboliek.

Een plek die het voor patiënten en bezoekers mogelijk maakt om zich terug te kunnen trekken

Creatieve manier van asverstrooiing

Fly as concrete

- Vandaag is dat gevoel van bevrijding stilaan aan het omslaan in een gevoel van gemis. Het oude is weg en er kwam niets nieuws voor in de plaats. (…) Zonder rituelen glijdt het leven aan mensen voorbij.

- Met hun rituelen drukken mensen ook iets uit over hun leven in tijd en ruimte. Alle aspecten zijn aanwezig: het verleden, het nu en de toekomst.

“De dood is de moeilijkste overgang die we in dit leven moeten maken, omdat we op dat moment alles moeten kunnen loslaten. We hebben het daar zo moeilijk mee, omdat we op andere momenten ik ons leven nooit bewust hebben stilgestaan bij ons verlies.” (Lisette Custermans)

- Laatste keer rond een persoon verenigen, ook al was hij of zij lijfelijk niet meer aanwezig

Nadat mensen gestorven zijn, verdwijnen ze haast meteen achter de coulissen van ons dagelijks leven

AFSCHEIDSRITUELEN

a Space to Talk about Grief

Zand = zichtbaar spoor achter laten

“Ik heb niet geprobeerd een compromis te vinden tussen mezelf en anderen. Ik dacht: hoe specifieker ik ben, hoe meer ik het algemene aanspreek”

- Chantal Akerman

TAFELEN

= een proces van voor en na

“De pendel van de al te geïndividualiseerde zelfredzame burger op zijn eiland slingert opnieuw de andere kant op, naar die plek waar we wel samen-leven, samen delen en de mens niet los zien van de medemens. Mensen hunkeren weer naar een grotere ‘belevingscultuur’ met minder nadruk op het rationele en meer nadruk op de collectieve beleving, zolang die tijdelijk is en geen verplichtend karakter heeft. Rituelen kunnen helpen om de natuurlijk verbinding van ‘samen zijn’ terug te vinden, om het sociale gemeenschapsgevoel te versterken en om betekenis te geven aan onze plek hier in deze wereld.”
– Barbara Raes, Beyond the Spoken.

OFFICE - Crematorium Polderbos Oostende

KAAN Architecten - Crematorium Siesegem

Dieter Mortelmans - Hasu